Zmiany hormonalne w saunie

Kąpiel w fińskiej saunie wywołuje w organizmie cały szereg zmian endokrynologicznych mających charakter reakcji alarmowej (tabela) — szczególnie nasilonych u niezaadaptowanych osobników. Głównym składnikiem odpowiedzi organizmu na stres cieplny jest aktywacja układu sympatykoadrenergicznegooraz osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Jej rezultatem jest zwiększone wydzielanie katecholamin i kortyzolu oraz zmiany związane z działaniem tych hormonów. Wzrost stężenia we krwi amin katecholowych (KA) oraz kortyzolu lub wzrost wydzielania z moczem jego metabolitów mogą być traktowane jako wykładnik stopnia obciążenia cieplnego organizmu (stresu cieplnego) oraz odpowiedzi na to obciążenie. Pobyt w wysokiej temperaturze sauny powoduje 2-3-krotny wzrost stężenia adrenaliny. U osób często korzystających z sauny jej stężenie może się nawet w ogóle nie zwiększać.

W komórkach podwzgórza następuje szybki wzrost zawartości CRF, hormonu uwalniającego kortykotropinę, który pobudza syntezę i wydzielanie hormonu adreno-kortykotropowego (ACTH). Zwiększonej sekrecji ACTH w warunkach stresu cieplnego towarzyszy ponadto zwiększone wydzielanie betaendorfiny, jednego z endogennych peptydów opiatowych, uczestniczącego w regulacji termicznej na poziomie centralnego układu nerwowego oraz na obwodzie.

Tabela. Zmiany stężenia niektórych hormonów we krwi pod wpływem przegrzania w saunie

Legenda. Zmiany stężenia hormonu we krwi: ↑ – wzrost, ↓-spadek, 0 – brak zmiany

Betaendorfiny wykazują ponadto ośrodkowe działanie analgetyczne (zmniejszają odczuwanie bólu) i mogą, jak się przypuszcza, być odpowiedzialne za dobre samopoczucie odczuwane po kąpieli. Ostatecznym efektem pobudzenia osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej jest wzrost wydzielania kortyzolu we krwi obwodowej, który traktowany bywa jako czuły wskaźnik poziomu stresu cieplnego i tolerancji ciepła. Trzeba jednak pamiętać, że stężenie tęgo hormonu u osób regularnie korzystających z sauny może się zwiększać. Może też nie ulec zmianie, gdy temperatura w odbycie nie przekroczy 38˚C.

Na uwagę zasługują ponadto znaczne, 12-16-krotne zwyżki poziomu hormonu wzrostu, stwierdzane u ludzi dorosłych po zabiegach cieplnych w saunie. Wśród ich przyczyn wymienia się zwiększoną centralną stymulację adrenergiczną, zwiększone wydzielanie cającego hormon wzrostu przez podwzgórze, a także zwiększoną sekrecję wazopresyny i prolaktyny.

Sekrecja prolaktyny nasila się w warunkach stresu cieplnego w saunie zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U zdrowych, normalnie miesiączkujących kobiet wielokrotnie obserwowany był 5-8-krotny wzrost jej stężenia w osoczu lub w surowicy. Znaczenie tej reakcji organizmu w warunkach przegrzania nie zostało do końca wyjaśnione. Przypuszcza się, że prolaktyna uczestniczy w regulacji równowagi wodnej i elektrolitowej. Zwiększona jej sekrecja po kąpieli w saunie, szczególnie nasilona u młodych kobiet, jest przyczyną przejściowych zaburzeń miesiączkowania w postaci kilkutygodniowego nawet opóźnienia miesiączki, nie wpływa jednak trwale na zdolności rozrodcze.