Wstęp – rodzaje saun

Tradycyjna sauna fińska, znana od ponad 2 tysięcy lat, stosowana jest obecnie na całym świecie ze względu na wszechstronne oddziaływanie na organizm człowieka. Zabiegi ciepłolecznicze w saunie zaliczane są do tak zwanych biomedycznych środków odnowy biologicznej i znajdują zastosowanie w rekreacji, w sporcie, a także w terapii.

Sauna fińska, stanowi połączenie zabiegu przegrzewania ciała gorącym, suchym powietrzem z następującym po nim zabiegiem ochładzania ciała za pomocą zimnych zabiegów wodoleczniczych.
Przegrzanie w saunie odbywa się w pomieszczeniu o temperaturze od 70 do 100 stopni Celsjusza (czasami do 120°C) przy niskiej wilgotności względnej powietrza, mieszczącej się w zakresie 10-20% (40-70g pary / 1kg suchego powietrza). Wylanie wody (około 0,5l) na rozgrzane kamienie znajdujące się na piecu ogrzewającym wnętrze sauny powoduje powstanie pary i gwałtowny wzrost wilgotności powietrza, nawet do 50%. Pobyt w gorącym pomieszczeniu sauny trwa zazwyczaj od 5 do 15 minut. Po każdym przegrzaniu następuje ochładzanie ciała, np. przez zimny prysznic lub zanurzenie całego ciała w zimnej wodzie. W czasie jednego pełnego zabiegu, naprzemienne przegrzewanie i ochładzanie ciała, powtarzane jest zazwyczaj dwa lub trzy razy, a całość kończy się odpoczynkiem, w czasie, którego wskazane jest przyjmowanie napojów (woda, soki owocowe) celem uzupełnienia utraty płynów.

Zabiegi ciepłolecznicze w saunie są zalecane raz w tygodniu. Intensywność oddziaływania sauny na organizm zwiększa się poprzez wzrost temperatury, wilgotności powietrza, czasu przebywania w kabinie, jak i poprzez warunki ochładzania – sposób i temperaturę stosowaną w trakcie ochładzania, np. kąpiel całego ciała, prysznic o umiarkowanej temperaturze czy tylko odpoczynek.

Warunki korzystania z kąpieli w saunie zależą od skuteczności indywidualnych reakcji termoregulacyjnych, wieku, płci, wydolności układu krążenia i oddechowego indywidualnych upodobań osób z niej korzystających, ale także od tradycji związanych ze stosowaniem sauny w danym kraju. Na przykład w Niemczech w kabinie sauny najczęściej stosuje się wysoką temperaturę (90-100°C) i niską wilgotność powietrza (10-15%), w Turcji na odwrót (70-80°C; 40%).

Innym rodzajem sauny jest tzw. sauna parowa, w której temperatura powietrza wynosi 45-50°C, a wilgotność względna 100%. Obecnie coraz częściej, szczególnie w warunkach klinicznych, stosuje się sauny na podczerwień. Jest to sauna bez pary i z niską temperaturą powietrza (40-65°C), gdzie zamiast tradycyjnych pieców wykorzystywane są ceramiczne promienniki podczerwieni.

Najbardziej popularna i najczęściej stosowana jest sauna fińska, a jej wpływ na organizm człowieka był przedmiotem szeregu publikacji naukowych.
Kąpiel w saunie fińskiej wpływa w różnorodny sposób na organizm człowieka. Na skutek zmian w wymianie ciepła z otoczeniem wzrasta temperatura ciała. Sauna oddziałuje na układ adrenergiczny, gruczoły dokrewne, szczególnie na nadnercza stymulowane zarówno poprzez układ podwzgórze-przysadka mózgowa-nadnercza, jak i układ reninaan-giotensyna-aldosteron. Wpływa na układ oddechowy, w którym dochodzi do wzrostu pojemności życiowej płuc (VC – ang. vital capacity), objętości oddechowej (TV- ang. tidial volume), wentylacji minutowej oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEVI – ang. 1 sec forced expiratory volume). Oddziałuje na układ ruchu poprzez poprawę elastyczności tkanki włóknistej torebki stawowej i rozluźnienie mięśni szkieletowych. Przedmiotem niniejszego artykułu są zmiany w układzie sercowo-naczyniowym.

Opisanie adaptacji układu krążenia do warunków występujących podczas zabiegu kąpieli w saunie (tj. przegrzania) oraz następowego oziębienia ma istotne znaczenie ze względu na fakt, że korzystają z niej nie tylko ludzie zdrowi i młodzi, ale także osoby starsze, często cierpiące na różne schorzenia lub mające wyższe ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. W kolejnych rozdziałach oddzielnie zostanie opisany wpływ ogrzewania na układ krążenia i mechanizmy neurohumoralne, następnie wpływ ochłodzenia, efekt Teologiczny kąpieli w saunie i potencjalnie niepożądane zmiany układu sercowo-naczyniowego.